Григорианская семиология как инструмент модальной идентификации ранней и ренессансной полифонии

Аннотация

Определение лада в раннем и ренессансном многоголосии принадлежит к самым актуальным и сложным научным проблемам. Раннее многоголосие восходит к григорианскому пению, поэтому исследование модальности в полифонии отталкивается от григорианской модальности. Однако григорианские напевы подвержены модификациям (транспозиции, трансмодализации) как сами по себе, так и в условиях модального многоголосия. Поэтому модальность cantus firmus не может служить надежным критерием определения лада в многоголосии. Поскольку лад проявляется посредством ритма, автор статьи предлагает новый метод: исследование модальности в раннем многоголосии с помощью григорианской семиологии Эжена Кардина — учения о ритмических и артикуляционных аспектах невменной нотации. В качестве примера приведен модальный анализ мессы Дж. П. да Палестрины «Ecce Sacerdos magnus».

Использованная литература

1. Кардин Э. (Дом). Григорианская семиология / пер. с фр., науч. ред., предисловие, коммент., глоссарий Ю. В. Москвы. М.: Композитор, 2016. 240 с.

2. Клейнер Б. А. «Додекахорд» Глареана. К исследованию двенадцатиладовой теории по первоисточнику: дис. ... канд. искусствоведения. М.: Московская гос. консерватория им. П. И. Чайковского, 1994. 187 с.

3. Лыжов Г. И. Теоретические проблемы мотетной композиции в «Magnum opus musicum» Орландо ди Лассо: дис. ... канд. искусствоведения. М.: Московская гос. консерватория им. П. И. Чайковского, 2003. 200 с.

4. Москва Ю. В. Григорианская модальность и формообразование (на материале францисканских рукописных книг градуалов) // Научный вестник Московской консерватории. 2011. № 4. С. 144–159.

5. Москва Ю. В. Модальность григорианского хорала на примере мессы францисканской традиции: дис. ... д-ра искусствоведения. М.: Московская гос. консерватория им. П. И. Чайковского, 2007.

6. Москва Ю. В. Трансмодализация в григорианском хорале // Musiqi dünyasi. [Баку.] 2006. 1–2/27. С. 91–103 // Harmony. 2006. № 5. [Электронный ресурс]. URL: http://harmony.musigi-dunya.az/harmony/RUS/reader.asp?txtid=194&=1 (дата обращения:21.09.2017).

7. Москва Ю. В. Трансмодализация как феномен григорианского хорала // Устная и письменная трансмиссия церковно-певческой традиции: Восток — Русь — Запад: материалы междунар. науч. конф. (23–27 мая 2005 года) / cост., отв. ред. И. Е. Лозовая. М.: НИЦ «Московская консерватория», 2008. С. 184–204. (Гимнология. Вып. 5.)

8. Москва Ю. В. Транспозиция в григорианском хорале (на примере францисканских источников) // Музыковедение. 2007. № 1. С. 2–9.

9. Москва Ю. В. Феномен транспозиции в григорианском хорале // Musiqi dünyasi. [Баку.] 2006. 3–4/29. С. 47–57 // Harmony. 2006. № 5. [Электронный ресурс]. URL: http://harmony.musigi-dunya.az/harmony/RUS/reader.asp?txtid=194&=1 (дата обращения: 21.09.2017).

10. Москва Ю. В. Францисканская традиция мессы. Модальность григорианского хорала. М.: Московская гос. консерватория имени П. И. Чайковского, 2007. 496 c.

11. Agustoni L. Gregorianischer Choral // Musik im Gottesdienst. Bd. 1. Regensburg: ConBrio Verlagsgesellschaft, 1993.

12. Agustoni L., Göschl J. B. Einführung in die Interpretation des gregorianischen Chorals. Bd. 1. Grundlagen. Kassel: Gustav Bosse Verlag, 1995. Bd. 2. Ästhetik: in 2 Tlbdn. Regensburg: Gustav Bosse Verlag, 1992.

13. Albarosa N. Mensuralismo e ritmo gregoriano // Studi gregoriani. Anno XXVII. 2011. P. 45–56.

14. Antiphonale Monasticum pro diurnis horis juxta vota RR. DD. Abbatum congregationum confoederatarum Ordinis Sancti Benedicti a solesmensibus monachis restitutum. Typis Societatis S. Joannis Evangelistae, Desclée et socii, S. Sedis Apostolicae et S. Rituum Congregationis Typographi, 1934.

15. Bescond A.-J. Le chant grégorien. Paris, 1972.

16. Billecocq M.-C. Lettres ajoutées a la notation neumatique du cod. 239 de Laon // Études Grégoriennes. Vol. XVII. 1978. P. 7–144.

17. Cardine E. (Dom). Det fǿrste aret med gregoriansk sang / Oversatt til norsk av Dordi Glaerum Skuggevik. Oslo: Tapir forlag, 1996.

18. Cardine E. (Dom). Die Communio Pascha nostrum // Musik und Altar. 11. 1959. S. 113–115.

19. Cardine E. (Dom). Gregorian Semiology / transl. by Robert M. Fowels. Solesmes: Les Éditions de Solesmes, 1982. 253 p.

20. Cardine E. (Dom). Gregorianische Semiologie. Solesmes: Les Éditions de Solesmes, 2003.

21. Cardine E. (Dom). Il Communio Pascha nostrum // Studi gregoriani. Anno XVI. 2000. P. 53–57.

22. Cardine E. (Dom). La Communion Pascha nostrum // Etudes grégoriennes. XXVIII. 2000. P. 175–177.

23. Cardine E. (Dom). Semiologia gregoriana. Note raccolte dalle lezioni tenute da Dom Eugène Cardine. Roma: Pontificio Istituto di Musica Sacra, 1968. 185 p.

24. Cardine E. (Dom). Semiologie gregorienne. Solesmes: Les Éditions de Solesmes, 1970 (Études Grégoriennes. Vol. XI). 158 p.

25. Cardine E. (Dom). Semiología gregoriana. Silos: Abadía de Silos, 1982; R/2005. 164 p.

26. Cardine E. (Dom). Semiologia gregoriańska / przekład M. Kaziński, M. Siciarek. Tyniec; Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów, 2000. 188 s.

27. Fischer R. Die Bedeutung des Codex Paris, B.N. lat. 776 (Albi) und des Codex St. Gallen, Stiftsbibliothek 381 (Versikular) für die Rekonstruktion gregorianischer Melodien // Beiträge zur Gregorianik / Hg. v. L. Agustoni, R. Fischer, J. B. Göschl, S. Klöckner, M. Kreuels, H. Rumphorst. H. 22. Regensburg: ConBrio Verlagsgesellschaft, 1996. S. 43–73.

28. Fischer R. Epiphonus oder Cephalicus? // Studi Gregoriani. III. 1987. P. 5–29; Fischer R. Epiphonus oder Cephalicus? // Beiträge zur Gregorianik / Hg. v. L. Agustoni, R. Fischer, J. B. Göschl, S. Klöckner, M. Kreuels, H. Rumphorst. H. 8. Regensburg: ConBrio Verlagsgesellschaft, 1989. S. 5–28.

29. Fischer R. Die Notation von Stücken mit chromatisch alterierten Tönen — Schwierigkeiten der melodischen Restitution // Beiträge zur Gregorianik / Hg. v. L. Agustoni, R. Fischer, J. B. Göschl, S. Klöckner, M. Kreuels, H. Rumphorst. H. 29. 2000. Regensburg: ConBrio Verlagsgesellschaft, 1989. S. 43–78.

30. Freistedt H. Die liqueszierenden Noten des Gregorianischen Chorals. Freiburg (Schweiz): St. Paulusdruckerei, 1929. 111 S.

31. Froger J. L’épître de Notker sur les «Lettres significatives». Edition critique // Études Grégoriennes / Ed. J. Gajard. Abbaye Saint-Pierre de Solesmes (France). Vol. V. 1962. P. 23–71.

32. Göschl J. B. Semiologische Untersuchungen zum Phänomen der gregorianischen Liqueszenz. Der isolierte dreistufige Epiphonus praepunctis, ein Sonderproblem der Liqueszenzforschung // Forschungen zur älteren Musikgeschichte. Bd. III / hg. v. F. Fördermayr und C. Wessely. Wien: Verband der Wissenschaftenlichen Gesellschaften Österreichs, 1980. Tl. I. S. 32–79.

33. Kohlhäufl J. Die Tironischen Noten im Codex L. 239. Wien, 1995.

34. Liber Usualis Missae et Officii pro Dominicis et Festis, cum canto gregoriano ex Editione Vaticana… Desclée, Paris; Tournai; Roma, 1935.

35. Moskva J. La trasmodalizzazione nel canto gregoriano // Studi gregoriani. Anno XXVII. 2011. P. 57–78.

36. Paléographie Musicale. Les principaux manuscrits de chant grégorien, ambrosien, mozarabe, gallican publés en fac-similés phototypiques par les bènédictins de Solesmes. Deuxième série (Monumentale). Antiphonale du B. Hartker. Solesmes : Imprimerie Saint-Pierre par Sablé (Sarthe), 1900. Vol. I. R/Solesmes, Tournai, Bern, 1992. http://www.e-codices.unifr.ch/it/list/one/csg/0390, http://www.e-codices.unifr.ch/it/list/one/csg/0391 (дата обращения: 21.09.2017).

37. Palestrina Giovanni Pierluigi da. Missarum Liber Primus. Roma: Valerio e Luigi Dorico, 1554.

38. Pothier J. (Dom). La note liquescente dans le chant grégorien d’après Guy d’Arezzo // Revue du chant grégorien. XXI. 1912. P. 3–8.

39. Ruckert B. OSB. Analyse des Graduale “Diffusa est gratia” // Beiträge zur Gregorianik / hg. v. L. Agustoni, R. Fischer, J. B. Göschl, S. Klöckner, M. Kreuels, H. Rumphorst. H. 22. Regensburg: ConBrio Verlagsgesellschaft, 1996. S. 43–78.

40. Saulnier D. (Dom). I modi gregoriani / Traduzione dal francese di Stefania Vitale. Solesmes (France), 2000.

41. Saulnier D. (Dom). Les modes grégoriens. Solesmes: Abbaye Saint-Pierre, 1997.

42. Ścibor J. Geneza struktur modalnych w świetle traktatów Musica Enchiriadis i Commemoratio brevis: Praca habilitacyjna. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1990.